తెలుగు ఛందస్సు

తెలుగు ఛందస్సు అనేది తెలుగు కవిత్వానికి సంబంధించి ముఖ్యమైన పాఠం. ఇది కవిత్వంలో ఉపయోగించే వివిధ ఛందస్సులను, ఆ ఛందస్సుల నియమాలను, వాటి నిర్మాణాన్ని వివరిస్తుంది. తెలుగు కవిత్వం లో ఛందస్సు ప్రధానంగా పాడ్యాల (పద్యాల) నిర్మాణం, లయ, గణం, ప్రాస (ప్రాస) మరియు యతి (యతి) వంటి అంశాల పై ఆధారపడి ఉంటుంది.

తెలుగు ఛందస్సు విధానాలు:

1. యతి (Yati):
   • యతి అంటే విరామం లేదా విరామమైన చోటు. పద్యంలో యతి చరణాల మధ్య విరామం లేదా అంతరం.
   • ఇది లయకు, కవితా సౌందర్యానికి ఎంతో ముఖ్యమైనది.
2. ప్రాస (Prasa):
   • ప్రాస అనేది పద్యంలోని పదాలు లేదా అక్షరాల మధ్య సమాంతర లయ.
   • ప్రాస ముఖ్యంగా రెండు విధాలుగా ఉంటుంది: యమక ప్రాస (యతి ప్రాస) మరియు అంత్య ప్రాస.
   • యమక ప్రాస అనేది పద్యంలో ఒకే అక్షరానికి లేదా అక్షర సమూహానికి పునరావృతం.
   • అంత్య ప్రాస అనేది ప్రతి చరణం చివరి అక్షరానికి లేదా పదానికి పునరావృతం.

ప్రధాన తెలుగు ఛందస్సులు:

1. ఆటవెలది (Aataveladi):
   • ప్రతి పాదంలో 2 గణాలు ఉండి, మొత్తం 8 అక్షరాలు ఉంటాయి.
   • యతి: 4,4
   • ఉదాహరణ: అండాల నామ, కండాల నామ
2. సీస (Seesa):
   • ప్రతి పాదంలో 4 గణాలు ఉండి, మొత్తం 16 అక్షరాలు ఉంటాయి.
   • యతి: 4,4,4,4
   • ఉదాహరణ: శివానీ కాంత, సదానీ కాంత
3. ఉపేంద్ర వజ్ర (Upendra Vajra):
   • ప్రతి పాదంలో 3 గణాలు ఉండి, మొత్తం 12 అక్షరాలు ఉంటాయి.
   • యతి: 2,2,2,2,2,2
   • ఉదాహరణ: జలంధరుల వీరి, రవిందరుల
4. మల్లార సీసం (Mallara Seesamu):
   • ప్రతి పాదంలో 4 గణాలు ఉండి, మొత్తం 16 అక్షరాలు ఉంటాయి.
   • యతి: 4,4,4,4
   • ఉదాహరణ: కొండ పైన, కొండ విని
5. తేటగీతి (Thetagiti):
   • ప్రతి పాదంలో 3 గణాలు ఉండి, మొత్తం 12 అక్షరాలు ఉంటాయి.
   • యతి: 2,2,2,2,2,2
   • ఉదాహరణ: పరమేశ్వరుడా, పరమేశ్వరుడా

ముఖ్యాంశాలు:

• గణాలు (Ganas):
  • తెలుగు కవిత్వంలో గణాలు చాలా ప్రాధాన్యం కలిగివుంటాయి.
  • ప్రక్కపాటి మూడు అక్షరాల సమూహం గణం అని పిలవబడుతుంది.
  • గణాలు 8 రకాలుగా ఉంటాయి: నాగణం, యాగణం, భగణం, జగణం, సగణం, రగణం, తగణం, లగణం.
• కవితా రీతులు:
  • తెలుగు కవిత్వంలో అనేక రీతులు ఉన్నాయి. వీటిలో కొన్ని ప్రాముఖ్యం పొందినవి: వృత్తం, గీతి, శతకం, ప్రబంధం.

తెలుగు వృత్తాలు:

1. కంద వృత్తం (Kanda Vrutham):
   • 5 అక్షరాలు ప్రతి పాదంలో.
   • ఉదాహరణ: కువలయదల కనక వర్ణ రవికా, గుణవిభవ విశద మణిమయ నివహ
2. మందాక్రాంత (Mandakrantha):
   • 17 అక్షరాలు ప్రతి పాదంలో.
   • ఉదాహరణ: కదళికా నందినీ పల్లవి, తలముద్రిత వామదేవీహసిత

సంక్షిప్తంగా:

తెలుగు ఛందస్సు అనేది కవితా నిర్మాణంలో ముఖ్యమైన అంశం. ఇది కవిత్వంలో లయ, ప్రాస, యతి వంటి అంశాలను నియమించి, కవితా సౌందర్యాన్ని పెంపొందిస్తుంది. పాడ్యాలు, గణాలు, వృత్తాలు వంటి చందస్సు రూపాలను కవులు పాటించి, తెలుగు సాహిత్యానికి మరింత అందాన్ని, ప్రాముఖ్యతను తీసుకొచ్చారు.